Voorjaarsbijeenkomst: Menselijke resten in musea
Gewina nodigt u van harte uit voor de voorjaarsbijeenkomst ‘Menselijke resten in musea’ op vrijdag 26 april 2023 in Museum Vrolik te Amsterdam.
Foetussen, anatomische preparaten en schedels uit de koloniale periode: het zijn allemaal voorbeelden van menselijke resten die terug te vinden zijn in de collecties van wetenschapsmusea en musea over het koloniale verleden. Hoe moeten we vandaag omgaan met menselijke resten die zonder expliciete toestemming van de betrokkenen en nabestaanden in museale collecties zijn terechtgekomen?
Voor deze belangrijke ethische vraag komen we samen in Museum Vrolik waar ongeveer de helft van de objecten bestaat uit menselijke resten die in de afgelopen eeuwen werden verzameld door Amsterdamse artsen. Sinds een aantal jaren proberen historici en museumconservatoren in binnen- en buitenland inzicht te bieden in maatschappelijke discussies over de tentoonstelling en restitutie van objecten. Sommige objecten kennen een geschiedenis van koloniaal geweld en zijn nadien door wetenschappers in etnografische collecties terechtgekomen. Bij andere objecten overheerst onduidelijkheid en vaagheid over het traject dat ze hebben afgelegd.
Op deze voorjaarsbijeenkomst komen we meer te weten over onderzoek naar de herkomst van menselijke resten in Europese en Amerikaanse museale collecties. We laten historici en museumconservatoren aan het woord die hebben nagedacht over het verleden, heden en de toekomst van menselijke resten in musea.
Op het programma staan eerst twee presentaties over de collectie foetussen in Museum Vrolik. Lisa Vanderheyden onderzoekt hoe toestemming een rol speelde bij het verzamelen van lichamen voor anatomisch onderwijs, terwijl Laurens de Rooy reflecteert op de invloed van herkomstonderzoek op museale presentaties. Lies Busselen presenteert enkele resultaten van het Belgisch onderzoeksproject HOME in het AfricaMuseum dat het wetenschappelijk racisme van “anatomische antropologie collecties” uit de koloniale periode heeft blootgelegd. Paul Wolff Mitchell zal tot slot ingaan op de bewuste strategieën van Europese en Amerikaanse anatomen om de identiteit van de menselijke resten die ze verzamelden te verhullen of vervormen. Afsluiten doen we met een boeiende rondleiding in Museum Vrolik.
Registeren
Deelname is gratis, maar het is wel nodig om vooraf aan te melden via volgend formulier.
Programma
12u00: Huishoudelijke vergadering (HHV) voor leden van Gewina met broodjeslunch
13u00: Ontvangst met koffie en thee voor alle aanwezigen
13u15: Verwelkoming door Gewina
13u30: Lezingen door Laurens de Rooy en Lisa Vanderheyden over de geschiedenis en toekomst van menselijke resten in het Vrolik museum
14u30: Thee-/koffiepauze
14u45: Lezingen door Lies Busselen over menselijke resten uit de koloniale periode in het AfricaMuseum en Paul Wolff Mitchell over de verzamelstrategieën van Amerikaanse en Europese anatomen in de 18e en 19e eeuw
15u45: Rondleiding in Museum Vrolik
16u45: Slotwoord
Adres
Museum Vrolik
Amsterdam UMC, locatie AMC
Meibergdreef 15
1105 AZ Amsterdam
Abstracts
Lisa Vanderheyden (Universiteit Utrecht)
De anatomische collectie van het museum Vrolik werd over een tijdspanne van ruwweg 200 jaar verzameld en werd door verschillende hoogleraren anatomie aangevuld. Dit gebeurde in een tijd voorafgaand aan het begrip van geïnformeerde toestemming en hoe we dat vandaag de dag kennen. Desondanks verschenen tijdens deze verzamelperiode toch indicaties van bepaalde vormen van toestemming. In haar presentatie zal promovenda Lisa Vanderheyden verschillende voorbeelden laten zien van hoe begrippen zoals “toestaan”, “afstaan” en “donatie” wel degelijk voorkwamen in de retoriek voor het beschikbaar stellen van lichamen voor anatomisch onderwijs en hoe we deze indicaties kunnen gebruiken om hedendaagse debatten over het tentoonstellen van menselijke resten te contextualiseren.
Laurens de Rooy (Museum Vrolik)
Tot voor kort wisten we van veel menselijke resten in Museum Vrolik niet in hoeverre de overledenen en hun nabestaanden ervan op de hoogte waren en toestemming hebben gegeven voor de verzamelingen van artsen. Wat betekent onderzoek naar de herkomst van anatomische verzamelingen en menselijke resten van koloniale oorsprong voor het bewaren en tentoonstellen van de anatomische collectie van museum Vrolik ? Museumconservator Laurens de Rooy zal in zijn paper ingaan op veranderende museumpraktijken en de toekomst van collecties van menselijke resten.
Lies Busselen (AfricaMuseum)
Na de Tweede Wereldoorlog groef een Belgisch koloniaal agent meer dan 200 mensen op in de huidige Kwango provincie (DR Congo) in het kader van een antropometrisch onderzoek. Dit leidde ondermeer tot de versterking van het wetenschappelijk racisme in de Belgische context. In het kader van het federaal wetenschappelijk Belgisch onderzoek HOME (2019-2022) onderzocht het AfricaMuseum de historische “anatomische antropologie collecties” van menselijke/voorouderlijke resten die tijdens de koloniale periode werden verzameld. Tijdens het HOME-onderzoek leidde archief- en veldonderzoek onder andere tot de herconstructie van deze casus. Lies Busselen, herkomstonderzoekster in het AfricaMuseum, brengt een tipje van de sluier.
Paul Wolff Mitchell (Universiteit van Amsterdam)
Records of historical anatomical collections in publications, catalogues, and museum documentation are often missing, sparse, or vague – although exceptional cases may contain detailed information on the identity of those whose remains were collected and how they got there. In this paper, postdoctoral researcher Paul Wolff Mitchel argues that some disparities in documentation of historical anatomical collections in the late 18th and 19th centuries in the United States, the U.K., and northern continental Europe are traces of what he calls a “politics of disarticulation,” a process actively detaching bodily remains from identities and social relations. He documents the intentional and strategic concealment or distortion by anatomical collectors of the identities of the remains they collected in the face of resistance or protest from the deceased’s kin or community, manifest both in “anatomy riots” proximate to medical schools and to acts of resistance by Indigenous communities to graverobbing in colonial contexts. These cases – focusing on anatomical collections of P. Camper, A. Monro, J.F. Blumenbach, S.T. Sömmerring, and S.G. Morton – demonstrate how power relations influenced what information anatomical collectors recorded and published, urging a critical and contextual reading of documentation of anatomical collections, and showing that much of what we do not (and perhaps cannot) know about the identity of these remains is by design. He will conclude with reflections on how this history of the ethical and political stakes of disarticulating identities from bodies in anatomical collections bears upon present calls for rethinking the status of human remains in museum and university collections.